Baithutamaswika ba UJ ba re pšhatlego ya leswika la meteoraete e thomile popo ya legaga le legolo la Gauteng

​Mengwaga e bilione ya go feta, leswika le legolo kudu leo le tsebegago le pšhatlegetše mo Lefaseng le go bopa Vredefort Dome borwa bja Johannesburg. Moithutamaswika wa Yunibesithi ya Johannesburg (UJ) o dumela gore pšhatlego ye e hlotše dibopego tša thuto ya maswika yeo e thomilego tlholego ya mokgwa wa moswananoši, ya legaga le legolo kudu bodikela bja toropokgolo. Moithuti wa UJ wa dithuto tša ka morago ga tikrii Mna Pedro Boshoff yo a hlahlago ke Prof Jan Kramers le Nga Herman van Niekerk, o tsinkeletše diphiri tša bogologolo tša thuto ya maswika tšeo legaga le legolo le le di swerego mabapi le thesisi ya gagwe ya Mastase. Bjalo ka karolo ya Speleological Exploration Club (SEC) Pedro o be a maketše go utolla dipopo tša go bonala tša leswika ge a namelela ka go boteng bja legaga. Bjalo ka dikutollo tše dintši tše dikgolo tša saense, mokgwa wo wa legaga le legolo kudu o tšweleditšwe ka seemo seo se sego sa beakanywa. Ka mengwaga ya 1990, molemi wa bodikela bja Johannesburg o tsogile ka go thoma diiring tša ge e sa le mesong kudu. O ile a kwa modumo o mogolo kudu. Ka morago ga ge letšatši le hlabile, o tee wa bašomi ba polaseng ka mahlo a gagwe a a bulegilego bjalo ka a pirinki a kitimela go yena ka ditaba tšeo. Go be go ena le molete wo o yago fase ka tšhemong ya mafela. Ka morago le ile la elwa go ba 18m ka botelele le go ba o motelele kudu go ka metša moago wa mabato a 12 a dikantoro Mengwaga e mmalwa ka morago, pšhatlego e nngwe. Ka lehlakoreng le lengwe, bofase bja molete wo o yago fase o be o ile fase go ba selo se sengwe sa go ya fase kudu. Ka la 13 la Pherekgong 2013, sehlopha sa ditsebi, bao ba bitšwago SEC, bao ba lebelelago magaga ka nako ya bona yeo ba lokologilego ba bone molete wo o yago fase la mathomo. “Go tloga ka godimo ga molete e be re bona gore, khutlong e tee ka fase, moriti o bonwe bjalo ka dikgonagalo tša leswiswi ge o tšwela pele. Eupša e be re se na kholofelo e ntši gore re tla hwetša legaga le leswa,” gwa realo Steven Tucker, leloko la SEC. Ka morago ga beke, ba boela gape. Tucker e bile motho wa mathomo go ya ka fase ga molete le go tsena ka moriting. Moriting go ilwe gwa hwetšwa e le botseno go mohuta wa legaga le le telele kudu la go oma ka mo Afrika Borwa. Ba ile ba tšea sephetho sa go bitša legaga leo Armageddon. “Re le biditše Armageddon ka mabaka a mabedi. La mathomo, legaga le kotsi ka lebaka la maswika ao a wago. Maswika ao a dirile gore go be boima go rena go hloma megala e meraro, goba dithapo tša maswaro, godimo ga melete e metelele kudu ka gare ga legaga,” gwa realo Tucker. “Lebaka le lengwe ke gore re e bitše Armageddon ke ka lebaka la legaga leo le bitšwago Apocalypse. Apocalypse le lona le ka mo Afrika Borwa. Legaga leo ke le legolo kudu ka mo nageng, ge o meta palomoka ya botelele bja diphasetše. “Eupša legaga le, Armageddon, le iša fase kudu. Armageddon gape ke le letelele kudu ge o tšwelapele go sepela mo go bogodimo bjo bo swanago. Ka gona le oketšega go putla bokgole bjo bogolo bjo bo rapamego e bile o tšea nako e ntši ge o tsitsinkela.” “Go fihla ga bjale re na le legaga la 4km leo le thadilwego ka didirišwa tša lehlasedi la leisara. Tlhaka e godimo kudu, tsela e tee fela re ka metago ke ka didirišwa tša leisara tša go hwetša botelele. Re tšwelapele go hwetša dikatološi tše dintši le maemo a mantši… re tseba gore tshepedišo ya Armageddon e na le bonnyane bja maemo a mararo, e bile e na le bonnyane bja dimetara tše 350 go ya fase .” Pedro Boshoff o ile a tšea leeto le lengwe la a mangwe a mantši go ya Armageddon. Ge Boshoff a fihla fase ka gare ga legaga le legolo, o ile a lemoga se sengwe seo se sego sa tlwaelega ka ga maswika ao a lego ka gare. A be a phatlotšwe ka gare, kudu go swana le pampiri ya thišu ge e ka gagolwa ka bogare. “Maswika a be a sekamile ka tsela e nngwe ya moswananoši kudu. A se nke ka bona selo sa go swana le seo ka gare ga legaga. Dibopego tša maswika di be di šilagantšwe ke maatla a mantši kudu. Maatla a mantši ka tsela ye e bile e le a bjako moo go se na le seo se ka go gononwela gore se ka rwešwa molato. Go be go le molaleng gore sengwe se rwele maikarabelo a sebopego se se lego ka gare ga maswika a, se sengwe seo se ka patlolago maswika ka bogare ka bjako,” gwa realo Boshoff.​

​Boshoff o ile tšea sephetho sa go kopanya papadi ya gagwe ya boipshino le mošomo wa gagwe, wa go nyakišiša gore legaga le hlolegile bjang go dithuto tša gagwe tša thesisi ya Mastase ka mo Yunibesithing ya Johannesburg. Mohlokomedi wa gagwe, Nga van Niekerk o sepetše le Boshoff le SEC lesolong leo le latelago ka gare ga legaga. “Re gopola gore e diregile ka tsela ye … Ge leswika le wela fase mengwageng ya dibilione tše 2 tša go feta lefelong la Vredefort, maswika go karolo e kgolo a ile a re ka bjako a gatelelwa ke boima. Se sengwe gape seo se diregilego ke gore dillaga tša maswika a mangwe a ile a ‘thelela’ go ya go a mangwe, a hlama dibopego tše dimpsha. Dibopego tše re di bitša diphošo tša sekhutlo sa fase. Moo maswika a bonalago a’phatlogilego’, re bona diphošo tša sekhutlo sa fase,” gwa realo Boshoff. ka pele ka morago ga maatla ao a hlotšego ke go wa, maswika a dolomaete a ile a kokomoga gape, le go pšhatlega ga go tsenelela ga godimothwii go ile gwa hlolega Kopano ya dibopego tše e ile ya dumelela tshepedišo ya tlholego ya legaga gore e thome, tshepedišo yeo e lego gore e sa tšwelapele le lehono, gwa realo Nga van Niekerk. Ga go kgonege gore o mete mengwaga ya legaga. Le ge go le bjalo, re a tseba gore leswika la Vredefort le wetše Lefaseng kgauswi le Johannesburg paka ye e ka bago mengwaga e dibilione tše 2. Gwa realo Nga van Niekerk: “Re holofela go hwetša minerale wo o bitšwago serisaete, woo gape re o bitšago mica wo o thumeleditšwego, mmogo le diphošo tša maatla ka gare ga legaga. Diminerale di šoma bjalo ka sešupanako sa thuto ya maswika sa rena. Re nagana gore go pšhatlega ga maswika go ka no ba go hlotše serisaete tše dingwe. . Ge re se na go hwetša tše dingwe e bile re kgona go hwetša mengwaga ka sedirišwa sa go meta, re tla kgona ka nnete gore dibopego di hlolegile neng tšeo di thomilego tshepedišo ya tlholego ya legaga. Le gona moo go tla be go le boima kudu go laetša mengwaga ya legaga ka bo lona.”​

​​Fase ka gare ga legaga, ‘go phantšha ka legageng’ tšhalelo ya diminerale le dinalete tšeo di gadimago tša arakonaete di tšwelapele go bolela dikanegelo ka ga tlholego ya legaga ka morago ga go wa ga leswika. Legaga la Armageddon ke le tee la a mabedi fela ao a tsebegago mo lefaseng ao a hlotšego ke maatla a go wa ga leswika la meteoraete. Ka lebaka la bontši bja dibopego tša selete tšeo di tlišitšego tlholego ya legaga, go a kgonega gore go na le bontši bja tše di lego ka mo fase karolong ya bodikela bja Gauteng.​​​​​​​

 

Share this